Najstarszym znaleziskiem, które możemy wiązać z Chocianowem wydaje się być mezolityczny odłupek krzemienny odkryty w 1941 roku w okolicach wieży Fryderyka (stan.3). Mezolit określa się jako etap przejściowy między starszą epoką kamienia zwaną paleolitem, a młodszą epoką kamienia zwaną neolitem; datuje się go najczęściej na lata 8300 do 4500 p.n.e. Gospodarka społeczeństw mezolitycznych opierała się głównie na wykorzystaniu lasów i zbiorników wodnych. W takim środowisku wykształcił się najbardziej charakterystyczny dla mezolitu sposób zdobywania pożywienia, w którym dominowały: myślistwo, rybołówstwo i zbieractwo. Ludność mezolityczna zamieszkiwała domostwa typu szałasowego, posługiwała się rozmaitymi narzędziami wykonanymi z krzemienia, kości , a także poroży różnych zwierząt. Znalezisko z Chocianowa należy łączyć z penetracją mezolitycznych łowców, których pozostałości obozowisk odkryto w dorzeczu Czarnej Wody koło Zamienic, a także w okolicy wsi Jabłonów. Kolejne ślady osadnictwa z epoki kamienia w Chocianowie to luźne znaleziska przedmiotów kamiennych motyk, toporków i siekier. Możemy je wiązać z osadnictwem kultur neolitycznych: kultury pucharów lejkowatych, amfor kulistych oraz późnoneolitycznej kultury ceramiki sznurowej. Plemiona kultury pucharów lejkowatych wykorzystywały do osadnictwa różnorodne ekosystemy; najistotniejszym czynnikiem określającym strefy zasiedlenia była niewątpliwie sieć rzeczna. Społeczności tej kultury zakładały swoje siedziby zwykle nad dopływami drugiego i trzeciego rzędu, gwarantującymi przede wszystkim dostatek wody, zarazem jednak bezpiecznymi , by nie zagrażać mieszkańcom powodziami. Reprezentanci grupy południowej (śląsko-morawskiej) kultury pucharów lejkowatych zamieszkiwali duże stałe osady oraz niewielkie osady sezonowe. Osiedla tej grupy często występowały parami. Domostwa mieszkalne budowano zarówno w konstrukcji słupowej, jak i w postaci ziemianek. Podstawowym surowcem do wyrobu narzędzi był narzutowy krzemień bałtycki. Ludność omawianej grupy posiadała umiejętność produkcji miedzianych przedmiotów. Niezwykle rozpowszechnionymi zajęciami wszystkich plemion kultury pucharów lejkowatych były przędzalnictwo i tkactwo. W wielu osadach odkryto dobrze wypalone gliniane przęśliki do obciążania wrzecion. Swoją gospodarkę opierali przede wszystkim na uprawie roli. Ze zbóż wysiewano jęczmień i pszenicę. Wśród kości zwierzęcych najliczniejsze były kości świni, owcy i kozy. W kulturze pucharów lejkowatych panowały znaczne różnice w zakresie obrządku pogrzebowego, wspólną cechą był tylko pochówek szkieletowy. Niejednokrotnie groby miały formę owalnej lub prostokątnej jamy przykrytej kamieniami; budowano też czasami regularne skrzynie z płaskich płyt.
Z 1926 roku pochodzi znalezisko siekierki wykonanej z piaskowca, archiwalia wskazują Chocianów jako miejsce odkrycia, udostępniają też rysunek zabytku, nie podają jednakże dokładnej lokalizacji stanowiska. Zabytek jak najbardziej możemy wiązać z kulturą pucharów lejkowatych. Najbliższe osady tej kultury zarejestrowano w Brunowie, Górzycy, Goliszowie, a także w Krzeczynie Małym. Z początkiem późnego neolitu na interesującym nas obszarze zaczęły pojawiać się ugrupowania z amforami, tzw. kultura amfor kulistych. Z Chocianowa pochodzi luźne znalezisko motyki kamiennej, zarejestrowane w 1903 roku na stan. 1. W archiwaliach zachowały się rysunek i zdjęcie zabytku, znana jest również dokładna lokalizacja stanowiska. Są to okolice Rynku. Przedstawiciele tego ugrupowania przywiązywali niezwykłą wagę do lokalnych warunków termicznych i preferowali zdecydowanie grunty o suchym klimacie. Najistotniejszym jednak czynnikiem decydującym o doborze zasiedlanych stref była jednak nadal sieć rzeczna. Rodzaj gleby nie miał najprawdopodobniej większego znaczenia. Taki dobór zajmowanych terenów wskazuje, że ludność tej kultury w dużej mierze zajmowała się pasterstwem. Ludność kultury amfor kulistych zakładała podobnie jak jej poprzednicy stałe osady i sezonowe obozowiska. Większość osad tej kultury zbliżała się do średnich i małych osad stałych kultury pucharów lejkowatych. Funkcje mieszkalne spełniały prawdopodobnie spotykane dość często budowle słupowe. Powierzchnie domów wahały się od 10m2 do 50 m2. Ważnym elementem gospodarki plemion omawianej jednostki kulturowej było oprócz hodowli także zbieractwo, łowiectwo i rybołówstwo. Hodowano głównie krowy i świnie; bardzo często spotykano w grobach szczątki dzika. Plemiona tej kultury zajmowały się dość sporadycznie metalurgią, najczęściej natomiast obróbką krzemienia, rogu i kości, kamieniarstwem, garncarstwem i wyrobem ozdób z kości, rogu, gliny i bursztynu. Zmarłych grzebano niespalonych; stawiano im obiekty z obstawą kamienną, skrzynie zbudowane z kamiennych płyt lub chowano ich w kłodach drewnianych pod nasypami kurhanów. Zmarłych składano do grobu w pozycji skurczonej lub wyprostowanej; ciała były pierwotnie poćwiartowane, niejednokrotnie w grobach składano tylko części ciał. Zmarłych wyposażano obficie w naczynia, dłuta , siekierki i drobne narzędzia krzemienne.
W tym samym okresie na interesującym nas obszarze pojawiły się także ugrupowania ludności z ceramiką sznurową; wydaje się ,że przez jakiś czas społeczności te wspołistniały z ludnością kultury amfor kulistych. Ludność kultury ceramiki sznurowej nie ograniczała się do określonych stref klimatycznych. Przedstawiciele tej kultury, podobnie jak ich poprzednicy, penetrowali głównie tereny leżące w pobliżu cieków wodnych. W przypadku tej kultury nie zarejestrowano żadnych zwartych skupisk osadnictwa. Prawie wyłącznie rejestruje się luźne znaleziska kamiennych toporków. Rozmieszczenie śladów penetracji ludności tej kultury, jak również specyficzny charakter znalezisk (najczęściej luźne) każe nam przypuszczać , że społeczności tej kultury prowadziły wyłącznie koczowniczy tryb życia. Główną podstawą bytu tej ludności był niewątpliwie chów zwierząt i związane z nim jakieś formy pasterstwa. Groby tej kultury odkrywane były prawie zawsze pojedynczo. Większość z nich była przykryta nasypem ziemnym; groby zawierały pochówki szkieletowe. Zmarłych układano zazwyczaj na boku w pozycji silnie skurczonej. Wyposażenie grobów składało się zazwyczaj z: dwóch naczyń, toporków kamiennych i drobnych narzędzi krzemiennych. Na terenie Chocianowa zarejestrowano dwa znaleziska luźne toporków typu ślężańskiego ( nazwa od ośrodka produkcyjnego znajdującego się najprawdopodobniej w rejonie góry Ślęży), które możemy wiązać z omawianą kulturą archeologiczną. Pierwsze odkrycie to toporek kamienny z niedowierconym otworem, odkryty na stanowisku nr 4 nieopodal chocianowskiej cegielni. Miejsce odkrycia zabytku jest dokładnie zlokalizowane i pochodzi z 1941 roku. Kolejny zabytek to połówka toporka takiego samego typu, odkryta na stanowisku nr 2 w 1934 roku. Obydwa stanowiska są położone w dość bliskim sąsiedztwie od siebie. W archiwaliach zachowały się rysunki i zdjęcia zabytków. Ostatni z wzmiankowanych toporków był przechowywany jakiś czas w Kreismuseum w Luben (ob.Lubin).
Archiwalia dodatkowo wzmiankują o odkryciu w 1939 r. w okolicach Chocianowa miejsca kultu o nieokreślonej bliżej chronologii, nie podają jednakże dokładnej lokalizacji stanowiska. Zachował się jedynie rysunek kamienia. Pod kamieniem znaleziono (wg opisu) 2 małe przedmioty o bliżej nieokreślonej funkcji, być może były to trójramienne gwiazdki z brązu. Nie zarejestrowano więcej pradziejowych znalezisk na terenie Chocianowa, nie oznacza to jednak, że w okresach późniejszych nie było żadnych śladów bytowania ludności w pobliżu miasta. Najprawdopodobniej przy okazji kolejnych inwestycji budowlanych nowe stanowiska archeologiczne ujrzą światło dzienne i dadzą nieco jaśniejszy obraz przeszłości naszego miasta, wypada jedynie cierpliwie czekać i nie prowadzić prac budowlanych bez nadzoru archeologicznego (szczególnie w strefie objętej ścisłym nadzorem konserwatorskim).
Justyna Dekiert
Wybrana literatura: mgr archeologii Justyna Dekiert, ukończyła studia w Instytucie Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, obroniła pracę magisterską w Zakładzie Archeologii Prowincji Rzymskich. Odbyła też półroczne stypendium naukowe w Instytucie Historii Starożytnej na Uniwersytecie w Padwie we Włoszech. Pracowała na wykopaliskach archeologicznych na Pomorzu Zachodnim, Ziemi Lubuskiej i Mazowszu, gdzie współpracowała m.in. z Muzeum Regionalnym w Wolinie, Pracownią Archeologiczno-Konserwatorską w Zielonej Górze oraz z IAiE PAN w Warszawie, kopiąc stanowiska z epoki brązu, wczesnej epoki żelaza, okresu wpływów rzymskich, a także wczesnego średniowiecza. Ponad dwa lata spędziła na wykopaliskach w Irlandii i Irlandii Północnej, gdzie pracowała w kilku miejscowych firmach archeologicznych, kopiąc stanowiska z różnych okresów dziejowych. Od ponad roku współpracuje z Pracownią Archeologiczno-Konserwatorską Pro Archaeologia i prowadzi nadzory archeologiczne w gminie Chojnów. Od kilku lat zagorzała badaczka i miłośniczka sztuki naskalnej i megalityzmu Italii. E-mail kontaktowy: jdekiert@wp.pl
Justyna Dekiert, zamieszkująca w Chocianowie na tle jednego w elementów kamiennego kręgu 2500 pne w Castleruddery - Irlandia
POWRÓT
Demidziuk K., Achiwalia do archeologii dawnego obszaru Kreis Glogau, Głogowskie Zeszyty Naukowe 4, Głogów 2000;
Demidziuk K., Archiwalia do archeologii dawnego obszaru Kreis Luben, 2001.
Lodowski J., Pradzieje i wczesne średniowiecze ziemi lubińskiej w swietle badań archeologicznych, (w:) Lubin. Zarys rozwoju miasta na przestrzeni wieków, pod red. K.Matwijowskiego, Wrocław-Lubin 1996.
Masojć M., Późnomezolityczna krzemienica z Zamienic 10, gm. Chojnów, Śląskie Sprawozdania Archeologiczne,Wrocław, XLI, 1999.
Pogorzelski W., Osadnictwo starszej i środkowej epoki kamienia w okolicach Głogowa, Głogów 1995.
