SZKIC DO HISTORI CHOCIANOWA DO 1945 ROKU

Pierwsza pisemna informacja świadcząca o istnieniu Chocianowa pochodzi z 9 lipca 1284 roku. Jednym ze świadków dokumentu Wawrzyńca oficjała i Mirosława plebana w Skorogroszu dla klasztoru augustianów we Wrocławiu był Nicolao de Cosanow czyli Mikołaj z Chocianowa. Założycielem chocianowskiego grodu był Bolko I Surowy książę świdnicko jaworski, wnuk Henryka II Pobożnego i prawnuk świętej Jadwigi Śląskiej, który w 1297 roku na terenie obecnego pałacu rozpoczął budowę zamku. Pierwszym wystawionym w Chocianowie (wówczas Koczina) dokumentem było nadanie 19.11.1311 r. przez Bolesława III księcia legnickiego dla klasztoru lubiąskiego dwóch wsi Oleszna i Gościejowice. Kolejno władcami Chocianowa byli książęta legniccy: Wacław I, Ruprecht I, Wacław II, Ludwik II książę legnicko brzeski.

Książę Ludwik II w dokumencie z 18 kwietnia 1430 roku wyraził zgodę na urządzenie przy stawie w Chocianowie - na północ od zamku - hamerni, kramu oraz młyna mistrzowi Adelheyn von Leschin i Simonowi, jego zięciowi. Dało to początek rozwoju rozwoju odlewnictwa w naszym mieście aż do czasów obecnych. W latach 1594 - 1596 na obecnym Placu Wolności został wzniesiony murowany kościół w miejscu drewnianej kaplicy. W 1633 roku Chocianów został najpierw obrabowany a następnie spalony przez oddziały armii cesarskiej pod wodzą Albrechta Wallensteina. Dopiero około roku 1650 ponownie nastąpiło osiedlanie miejscowości.

Jednym z ważniejszych wydarzeń w dziejach nowożytnych było uwolnienie z poddaństwa mieszkańców Chocianowa w 1703 r. przez Katarzynę von Stosch z domu von Kottwitz. Osada otrzymała prawo urządzania jarmarków oraz targów końskich i na bydło. 13 maja 1713 roku cesarz Karol VI zatwierdził przywileje dla miasta Chocianowa.

Melchior Gottlob von Redern dobrze zasłużył się w historii naszego miast. Za jego rządów przebudowano kościół, wyremontowano plebanię, założono nowy cmentarz (obecnie już nieistniejący przy ul. Fabrycznej) oraz rozbudowano zamek. Największym przedsięwzięciem było przebudowanie w latach 1728 - 1732 dotychczasowego zamku we wspaniałą barokową rezydencję. Masywna kwadratowa wieża wysoka na 68 metrów została umiejscowiona w nowej bryle. Pałac został również powiązany z dziedzińcem i nowo założonym parkiem w sposób nietypowy dla tego rodzaju obiektów.

Dobra chocianowskie pozostawały kolejno w rękach wielkich rodów: von Stosch od 1613 ro 1723, von Redern od 1723 do 1766 i hrabiów zu Dohna od 1766 do 1945 roku.

Intensywny rozwój miasta spowodowało powstanie w 1854 roku huty -odlewni żeliwa Marienhütte. Założycielami byli Anton Schlittgen i jego szwagier, kupiec Haase. Zakład szybko się rozwijał i na początku XX wieku zatrudniał już ponad 1200 pracowników.

Od polowy XIX wieku aż do końca II wojny światowej w Chocianowie dokonano wiele ważnych przedsięwzięć. W latach 1864 - 1868 wzniesiono katolicki kościół przy ul. Głogowskiej. W 1864 uruchomiono fabrykę armatur żeliwnych przy ul. Głogowskiej. W 1865 roku założono drukarnię oraz wybudowano szkołę katolicką. W 1876 roku zbudowano tartak, cegielnię i mleczarnię. Od 1884 zaczęto wydawać Gazetę Chocianowską. W 1891 roku powstała prywatna szkoła średnia. W 1892 roku otwarto linię kolejową Rokitki - Chocianów - Wschowa. W 1894 roku nastąpiło połączenie miasteczka Chocianów i wsi Mały Chocianów oraz dominium Dohnów w jeden organizm administracyjny - Chocianów powtórnie uzyskał prawa miejskie. W roku 1899 wzniesiono ratusz. Rok 1906 - otwarcie gazowni i wodociągów miejskich oraz kanalizacji. Rok 1912 - oświetlenie gazowe ulic. Rok 1924 - elektryfikacja miasta.

W urzędowej książce adresowej prowincji Dolnośląskiej dla przemysłu, handlu i rzemiosła wydanej we Wrocławiu w 1927 r. znajduje się również "wykaz chocianowski". Pewnego rodzaju ciekawostką jest fakt iż można tam znaleźć kilka polsko-brzmiących nazwisk np. Karl Baberski - art. kolonialne, Fritz Dorzok - mistrz malarski, Golinski & Co, Paul Jurek - fryzjer, Anna Kołodziej - sklep chemiczny, Karl Pyrkosch - apteka, Paul Raykowski - zakład metalowy, Johannes Wronka - dr. medycyny. W późniejszym okresie Polak Władysław Pawłowski otworzył sklep spożywczy w Rynku. Po wojnie Pawłowski wraz z żoną pozostał w Chocianowie i pracował jako stolarz na dworcu PKP.

W czasie II wojny światowej huta Maria była ważnym producentem lotniczego sprzętu zbrojeniowego. Do zwiększonej produkcji wykorzystywani byli zarówno jeńcy jak i robotnicy przymusowi. Według informacji uzyskanych przez autora z Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce Instytut Pamięci Narodowej we Wrocławiu, w tym okresie w Chocianowie znajdowały się dwa obozy pracy przymusowej, w jednym przebywali Polacy i Francuzi w drugim Żydzi. Oddział roboczy jeńców francuskich ze Stalagu VIII C Żagań liczył 96 zaś jeńców radzieckich kiludziesięciu. Jeńcy i robotnicy przymusowi pracowali w większości w hucie Maria. Według relacji pracowników FUM Chocianów jeszcze w latach pięćdziesiątych na terenie zakładu można było zobaczyć napisy na ścianach budynków fabrycznych właśnie w językach tych narodowości. Powyższy temat został poruszony w rozmowie z Zofią Nawrocką ( zamieszkałą w Lipsku; w okresie wojny mieszkanką Chocianowa i Parchowa) w dniu 11 maja 1984 roku. Uzyskałem od niej następujące informacje: " Na terenie obecnego FUM pracowali jeńcy radzieccy, francuscy oraz Polacy z tzw. Kongresówki - konkretnie z Tomaszowa. Obóz jeniecki znajdował się na terenie obecnie zabudowanym blokami mieszkalnymi przy ul. Żymierskiego - naprzeciw hali sportowej. Obóz składał się z kilkunastu drewnianych parterowych baraków. Całość ogrodzona była drutem kolczastym. Natomiast Polacy z rodzinami przywiezieni na roboty przymusowe byli zakwaterowani w obecnych koszarach jednostki wojskowej radzieckiej przy ul. Żymierskiego."

W 1945 roku na chocianowskim Rynku pod wieżą kościelną Niemcy rozstrzelali trzech francuskich jeńców, o czym informuje pamiątkowa tablica. Do oglądania egzekucji zmuszono również młodzież i dzieci szkolne.



1. Rysunek płyty nagrobnej Bolka I Surowego wykonany w 1868 roku w Instytucie Łaciny we Wrocławiu zamieszczony w książce Hermana Luchsa Księstwo śląskie w średniowieczu Wyd. Edvard Trewendt Wrocław 1872


2. Najstarszy zachowany oryginalny dokument dotyczący Chocianowa - pergamin księcia Wacława I datowany 14 marca 1352r. w którym książę oznajmia, że rajcy i mieszczanie Legnicy zobowiązują się spłacić jego dług w zamian za wydzierżawienie m. in. lasu i pastwiska w Koczenow - Chocianów. Dokument znajduje się w Archiwum Państwowym w Legnicy - zespół "Akt miasta Legnicy". Fot. Zbigniew Machoń 23.03.2007r.


3. XIX-to wieczna panorama Chocianowa - z kolekcji Zbigniewa i Grzegorza Machoń


Zbigniew Machoń



POWRÓT