Najstarszym i zarazem najciekawszym zabytkiem w Chocianowie jest pałac, będący głównym obiektem barokowej rezydencji w skład której wchodzą ponadto oficyna dla służby, stajnia dworska, kuźnia oraz pawilon ogrodowy w pewnym okresie nazywany górnolotnie "świątynią dumania". Przyjmuje się, że zamek rozpoczął budować Bolko I Surowy książę świdnicki w 1297 roku. Tę datę podaje legnicki prawnik i uczony Erg Thebesius w Liegnitzische Jahrbucher II. 131 Jawor 1733r. Jednakże do chwili obecnej nie przeprowadzono kompleksowych badań archeologiczny i architektonicznych oraz nie określono wszystkich najstarszych zachowanych elementów średniowiecznego zamku. Przebudowa na nowożytną siedzibę została dokonana około 1600 roku przez ówczesnego właściciela dóbr chocianowskich Zygmunta von Nostitz; wówczas podwyższono wieżę. W roku 1698 zamek został gruntownie wyremontowany ze znacznych uszkodzeń spowodowanych wojną trzydziestoletnią. W 1700 roku na wieży zamkowej został założony hełm. Olbrzymia barokowa rezydencja jest wynikiem kompleksowej przebudowy w latach 1728 - 1732 według projektu legnickiego projektanta Martina Frantza, z pochodzenia Szweda. Było to wielkie przedsięwzięcie a uzyskany efekt wręcz znakomity. " Wielka rezydencja w Chocianowie stanowi również typowy przykład osiemnastowiecznej modernizacji. Zwarta kubiczna forma budowli jest wynikiem gruntownej [...] barokizacji starszego założenia zamkowego, którego masywna kwadratowa wieża została wtopiona w nową bryłę rezydencji jako dominujący akcent pionowy. [...] Ze względu na adaptację starszego budynku i konieczność dostosowania się do zastanej sytuacji terenowej (przebieg drogi) pałac chocianowski został sprzężony z dziedzińcem honorowym i parkiem w sposób nietypowy: fasada (od zachodu) zwrócona jest w kierunku wjazdu, natomiast park założono nie od wschodu, lecz od południa. [...] Rozkład wnętrz pałacu jest nieregularny i wykazuje reminiscencje pierwotnego układu skrzydeł dostawionych do kwadratowej wieży. [...] Rozwiązanie schodów jako systemu biegów i podestów nie ograniczonych ramami klatki schodowej należy do rzadkich na Śląsku innowacji. [...] Nieregularny i zdwojony częściowo rytm pilastrów elewacji ogrodowej wskazuje na trudności wynikłe z adaptacji starszych partii budowli. [...] Zwarty blok budynku nakryty jest łamanym dachem z lukarnami, nad którymi wznosi się potężny masyw wieży opiętej w dolnej części w narożach podwójnymi pilastrami; nad jej kwadratowym trzonem ustawiony jest wysmukły dwuprześwitowy hełm. [...] w Chocianowie, mimo nowego repertuaru formalnego, tak w zakresie kompozycji przestrzeni (dziedziniec paradny i park), rozwiązania wnętrz (schody paradne powiązane z salą) jak i artykulacji, widoczny jest typowy dla śląskiej architektury rezydencjalnej XVIII wieku synkretyzm".
K. Kalinowski Architektura doby baroku na Śląsku PWN Warszawa 1977.
Największy zachwyt wzbudza - pomimo, że w znacznym stopniu zdewastowana - sala balowa. Okazałe pilastry o głowicach kompozytowych dzielą proporcjonalnie ściany. Na pilastrach znajduje się belkowanie, którego fryz zdobią barwne sceny mitologiczne. Ściany wyłożone są wielobarwnymi stiukami imitującymi marmur. We wschodnich narożnikach sali ustawiono dwa "bliźniacze", okazałe kominki, dekorowane płaskorzeźbionymi scenami mitologicznymi. W zachodniej ścianie sali znajduje się wyjście na balkon, który jest posadowiony na wspaniałym dwukondygnacyjnym portyku kolumnowym, obejmującym główne wejście.
Budowla w formie gotyckiej warowni przetrwała w swojej formie do 1407 roku. Pergaminowy dokument Ruprechta księcia legnickiego datowany na 5 grudnia 1407 roku informuje iż zamek został przebudowany przez legnicką radę miejską oraz braci Hansa i Stephana von Rotkirch. Trzonem założenia jest aż do tej pory monumentalna prostokątna wieża, której kamienne mury wznoszą się na wysokość 61 metrów.
Rys. Plan sytuacyjny
1. Pałac, 2. Dwie oficyny w których znajdowały się: stajnia dworska oraz pomieszczenie dla służby, 3. Pawilon ogrodowy w formie antycznej świątyni, 4. Budynek mieszkalny, 5. Dawna kuźnia, 6. Staw parkowy.
Podstawowe parametry architektoniczne pałacu: kubatura - 25 026 m3, powierzchnia użytkowa - 2 518 m2, liczba kondygnacji 2 plus poddasze, liczba pomieszczeń: piwnice - 15, parter - 12, I piętro - 11, II piętro - 12, poddasze - 10.
XIII wieczne relikty architektoniczne:
1. Fot. Z. Machoń
2. Fot. Z. Machoń
3. Fot. Z. Machoń
4. Fot. Z. Machoń
5. Fot. Z. Machoń
6. Kartusz herbowy. Fot. P. Szlendak
7. Głowica narożnego filastra. Fot. Z. Machoń
8. Sztukateria - fragment. Fot. Z. Machoń
9. Balkonowy portal od strony zachodniej. Fot. Z. Machoń
10. Fragment kominkowego gzymsu. Fot. Z. Machoń
11. Sztukateria okienna. Fot. Z. Machoń
12. Dekoracja sali balowej w postaci reliefu z mitologiczną sceną. Fot. Z. Machoń
Podziemia pałacu:
13. Fot. Z. Machoń
14. Fot. Z. Machoń
15. Fot. Z. Machoń
16. Wieża z hełmem. Fot. Z. Machoń
17. Strona zachodnia pałacu - wejście główne. Fot. Z. Machoń
18. Widok od strony południowej. Fot. Z. Machoń
19. Pawilon ogrodowy. Fot. Z. Machoń
20. Stajnia dworska. Fot. Z kolekcji Z. i G. Machoń
21. Oficyna dla służby. Fot. Z kolekcji Z. i G. Machoń
22. Westybul ze schodami i podestem. Z kolekcji Z. i G. Machoń
23. Westybul ze schodami i podestem. Z kolekcji Z. i G. Machoń
24. Kominek. Z kolekcji Z. i G. Machoń
25. Fasada zachodnia pałacu - wejście główne. Z kolekcji Z. i G. Machoń
Wnętrza pałacowe:
26. Z kolekcji Z. i G. Machoń
27. Z kolekcji Z. i G. Machoń
28. Zrekonstruowany mostek. Fot. Z. Machoń
Zbigniew Machoń
POWRÓT